Đền Thánh sư thợ rèn Vân Chàng thuộc tổ dân phố Thuận An, phường Đức Thuận, thị xã Hồng Lĩnh, tỉnh Hà Tĩnh, là nơi thờ các vị thần tổ sáng lập ra nghề rèn tại làng Vân Chàng xưa kia.
Theo các cụ cao niên trong vùng, Đền Thánh sư thợ rèn Vân Chàng được xây dựng từ thời nhà Lý, Đền được lập nên để thờ 6 vị tổ sư nghề rèn xưa kia cũng như những người có công trong việc phát triển nghề rèn ở làng Vân Chàng.
Tương truyền khi xưa ở núi Hồng Lĩnh, Ông Đùng moi đất lấy sắt lên, nhổ cây rừng đốt than rèn thành dao, cuốc phân phát cho mọi nhà. Các bậc già cả ở dưới núi thấy vậy bèn lên xin cho trai tráng trong làng theo học nghề. Ông Đùng vui lòng truyền dạy, con cháu của những người đầu tiên ấy về sau lập thành làng rèn ở đây và truyền nghề cho dân chúng trong làng và nhân dân ở nơi khác tới.
Lễ tế Thánh sư thợ rèn Vân Chàng vào dịp lễ Khai hạ đầu năm
Điều này được chứng thực qua truyền thuyết và thần phả đình làng Vân Chàng thuộc xã Nam Giang- Huyện Nam Ninh tỉnh Hà Nam cũ (nay thuộc huyện Nam Trực- Nam Định). Có ghi: Năm thiệu Phong thứ nhất (1341), đời vua Dụ Tông nhà Trần, vùng này thuộc Phủ Thiên Trường, nơi biển đang lùi dần nhường chỗ cho những bãi phù sa bát ngát. Lúc bấy giờ có 6 ông tên là: Tự Hầu, Tự Cung, Phạm Nguyệt, Đỗ Bảo, Nguyễn Thận và Nguyễn Nga là những người thợ rèn giỏi ở xã Hoa Chàng, tổng Trung Lương phủ Đức thọ tỉnh Hà Tĩnh mang hàng ra bán. Các ông thấy nơi đây đồng ruộng phì nhiêu, bèn mở lò rèn để tiện việc sản xuất nông cụ cho dân, dân theo học rất đông.
Về sau 6 vị tổ sư trở về quê cũ, cái tên Hoa Chàng do phạm húy nên nhà vua đổi thành Vân Chàng và lập đền thờ “Lục vị tổ sư” hiện được thờ trong Đền Thánh sư Thợ rèn Vân Chàng chính là 6 người thợ giỏi của vùng này đã có công gây dựng nghề rèn và truyền nghề ra tỉnh Nam Định và được nhân dân ở đây tôn là tổ sư nghề rèn. Thợ rèn Vân Chàng ngày xưa đã từng rèn đúc súng, gươm phục vụ các cuộc khởi nghĩa và kháng chiến chống ngoại xâm. Thời kì khởi nghĩa Lam Sơn, thợ rèn Vân chàng trong vùng đã giành nhiều ngày công rèn đúc vũ khí, cung cấp cho các cuộc kháng chiến chống quân Minh đặc biệt nhất là loại súng thần công (ống lệnh) lần đầu tiên sáng chế ra. Súng được làm bằng sắt có tiếng nổ to, nổ xong ống vẫn còn nguyên. Trong dân gian còn truyền lại hai câu đối ngợi ca tiếng pháo đó:
Phát lệnh nhất thanh kinh bắc bộ
Thư truyền liên tiếp tráng nam quân
Nghĩa là:
Một tiếng lệnh vang kinh giặc bắc
Liền tin chiến thắng nức quân nam
Trong thời kì chống Pháp, thợ rèn Vân Chàng đã rèn vũ khí cho nghĩa quân Phan Đình Phùng và Cao Thắng. Trong 9 năm kháng chiến chống Pháp, đã rèn đúc và cung cấp cho các đơn vị lực lượng Vũ trang địa phương hơn 3.200 giáo mác các loại, khoảng 7000 bàn chông sắt. Riêng từ năm 1947-1950 đã sản xuất trên một vạn súng kíp và hàng ngàn kéo cắt dây thép gai cho Ty Quân Giới QK4, ngoài ra còn rèn đúc công cụ phục vụ sản xuất nông nghiệp như liềm, hái, dao rựa....
Về mặt kiến trúc tổng thể, đền gồm hai nhà chính, nếu đi ngoài vào sẽ quan sát thấy: Nghi môn, sân, nhà hạ đền, bàn thờ giữa và cuối cùng là thượng điện được xây cao hơn hẳn so với các hạng mục khác. Trải qua những cuộc chiến tranh tán phá, Đền đã bị tàn phá nặng nề. Hiện trong Đền đang lưu giữ một số hiện vật như giáo mác, kiếm, bàn chông sắt...Trước cửa thượng điện có 2 cột quyết ghi 2 câu đối bằng chữ quốc ngữ:
Truyền thống nghề rèn lừng bốn cõi
Cội nguồn thánh thợ sáng nghìn năm.
Bên trái thượng điện thờ lục vị tổ sư, bên phải thờ cha con cố Đậu Trọng Hòa và Đậu Trọng Huỳnh là 2 thợ rèn giỏi, có công rèn đúc vũ khí tốt, tham gia phong trào Văn Thân và Cần Vương giúp vua chống Pháp ở thế kỷ XIX, được các vua Tự Đức, Hàm Nghi, Đồng Khánh phong tặng: một dao sắc, một công lệnh: 6 bằng công trạng.
Hàng năm, vào ngày 07 tháng Giêng âm lịch, nhân dân trong vùng và khách thập phương lại về đây tổ chức Lễ Khai hạ. Sau phần lễ, phần hội thường tổ chức một số trò chơi dân gian như kéo co, chọi gà…thu hút đông đảo nhân dân và du khách đến tham gia./.