Khu di tích lịch sử - văn hóa Đại Hùng (thuộc Tổ dân phố 7, phường Đậu Liêu , thị xã Hồng Lĩnh, tỉnh Hà Tĩnh) là địa điểm tâm linh duy nhất thờ Đức thủy tổ Kinh Dương Vương và các Vua Hùng tại vùng Nghệ An và Hà Tĩnh. Chính vì vậy, trong những ngày tháng 3 âm lịch thiêng liêng và sâu lắng này, mỗi người dân Hà Tĩnh lại náo nức đón chờ lễ Giỗ tổ Hùng Vương trên vùng đất Kinh Đô Ngàn Hống thờ Thủy tổ Kinh Dương Vương và các Vua Hùng với mong muốn tìm về nguồn cội, bày tỏ một tình cảm thiêng liêng, với tấm lòng thành kính nhằm vun đắp, phát huy giá trị truyền thống trong đời sống hiện đại.

    Mảnh đất Núi Hồng Sông Lam vốn có nền văn hoá lâu đời với bề dày hàng ngàn năm lịch sử. Tương truyền từ buổi mới khai sơn, phá thạch, Ông Đùng là người sắp xếp các núi non, số núi ông vừa điểm được 99 đỉnh thì cũng là lúc có một đàn chim Hồng bay đến đậu. Nên núi cũng mang tên là núi Hồng Lĩnh, hay Hồng Sơn, tiếng địa phương gọi là Ngàn Hống. Theo dòng tư duy dân gian và lịch sử hội tụ lại thì có thể xem nơi đây là cái nôi của tổ tiên Hồng Lạc, là dòng sữa ngọt lành đã nuôi dưỡng một bộ phận dân tộc thuở hồng hoang.

Núi Hồng Lĩnh

    Tương truyền từ buổi đầu dựng nước, phải tìm đất định đô, Thủy tổ Kinh Dương Vương, vị vua khai sáng ra Triều Hùng đã hướng vào vùng danh thắng Núi Hồng này. Đứng trên cao nhìn xuống, Vua thấy ở đây núi dăng nên luỹ, khe chảy thành hào, non đủ cao, sông đủ sâu, đồng điền đủ rộng; khả dĩ con người có thể tự làm lụng để nuôi sống lâu dài. Phóng tầm mắt ra xa muôn trùng sóng cả, núi non địa bàn hiểm trở, tiến có thế công, thoái có thế thủ là đều lợi thế bậc nhất cho một vương triều mới sơ khai định đô.

    Với tầm nhìn bao quát càn khôn đó, Kinh Dương Vương đã dựng Hoàng thành ở đây và đặt tên nước là Xích Quỷ (nghĩa là "Ngôi Sao Đỏ"). Kinh thành xây xong, Vua cưới Thần Long làm vợ, từ đó kinh đô Ngàn Hống đã mở ra một thời kỳ mới. Sau một thời gian định đô, hai người đã sinh ra Lạc Long Quân. Để định chính đô, giữ vững giang sơn, cơ nghiệp rộng lớn của tổ tiên, Kinh Dương Vương đã thiên đô ra vùng núi Nghĩa Lĩnh và cử Lạc Long Quân ra trấn giữ kinh thành từ đó Ngàn Hống không còn là kinh đô của đất nước, nhưng dấu tích về một kinh đô Ngàn Hống với thiên truyện thần kỳ trên dãy núi Hồng 99 ngọn vẫn còn sống mãi trong tâm trí dân gian.

Đức thủy tổ Kinh Dương Vương và Quốc Mẫu Thần Long được thờ tại Khu di tích Đại Hùng

    Đại Hùng là một trong 4 ngôi cổ tự của vùng đất Hồng Lĩnh (Thiên Tượng - Long Đàm - Đại Hùng - Cực Lạc). Theo các thư tịch cổ, chùa được xây dựng vào khoảng đời nhà Trần.

    Những năm gần đây, với ý thức bảo vệ di sản văn hóa tâm linh, chính quyền địa phương cùng với các tín đồ phật tử ở khắp nơi đã đóng góp công đức, nâng cấp tôn tạo chùa. Nhờ đó, du khách đến thăm di tích đều được thưởng lãm vẻ đẹp trong kiến trúc cổ xưa và hiểu thêm văn hóa của vùng đất Hồng Lĩnh. Khu di tích lịch sử - văn hóa Đại Hùng còn tạo dấu ấn sâu đậm về phương diện tâm linh, du khách có thể cung kính thưởng lãm các điểm thờ dọc con đường nhỏ ghép bằng đá như: Miếu Cô Chín, Tam quan, tượng Quan Âm, nhà Tổ, nhà Thánh Mẫu, nhà Hạ Điện, Nhà Tam bảo… Đặc biệt hơn, đó chính là cơ hội cho các du khách và phật tử được thực hành tín ngưỡng Hùng Vương mà không cần phải lặn lội ra tận Phú Thọ xa xôi khi ngày Giổ Tổ 10/3.

Lễ rước linh vị Đức thủy tổ Kinh Dương Vương và các Vua Hùng

    Trải qua hàng trăm năm tồn tại, với sự tàn phá của chiến tranh, sự khắc nghiệt của thiên nhiên nên nhiều hạng mục của Khu di tích hiện nay đã bị phế tích, xuống cấp nghiêm trọng. Để đáp ứng nhu cầu tín ngưỡng tâm linh, xứng đáng là điểm thờ cúng Hùng Vương duy nhất của hai tỉnh Nghệ An và Hà Tĩnh, trong thời gian qua được sự nhất trí về chủ trương của UBND tỉnh, Cấp ủy, Chính quyền thị xã Hồng Lĩnh đã tổ chức quy hoạch để xây dựng, trùng tu, tôn tạo Khu di tích với diện tích 43 ha; bao gồm: Khu Kinh đô Ngàn Hống, khu vực chùa Thượng, chùa Hạ cùng các hạng mục phụ trợ khác. đây được coi là điểm nhấn của không chỉ riêng du lịch Hồng Lĩnh mà còn của cả du lịch Hà Tĩnh cũng như khu vực Bắc miền Trung.

Đại lễ Giỗ Quốc tổ Hùng Vương được tổ chức tại Khu di tích Đại Hùng vào 10/3 Âm lịch hàng năm

     Kinh đô Ngàn Hống và một số hạng mục đang được Ban quản lý di tích xã hội hóa trong những năm gần đây với sô tiền đầu tư hơn 35 tỷ đồng đang được tiến hành xây dựng hoàn thiện để phục vụ nhu cầu tâm linh của nhân dân. Đặc biệt, từ khi chùa Đại Hùng được trùng tu, tôn tạo đã trở thành địa chỉ tâm linh hàng đầu đối với nhiều du khách trong và ngoài địa bàn.

    Với quan niệm “Đất của Vua - Chùa của làng” không chỉ thờ Phật, đây còn là nơi thờ thủy tổ Kinh Dương Vương và các Vua Hùng - là nơi mà Phật giáo đã hòa nhập với tín ngưỡng bản địa thờ cúng tổ tiên của người Việt nên có sức sống mãnh liệt và trường tồn trong tâm thức của người dân. Để đảm bảo nơi thờ phụng khang trang, trở thành địa điểm sinh hoạt tâm linh tín ngưỡng của nhân dân, nhà chùa đang tiến hành xây dựng, hoàn thiện một số hạng mục quan trọng như Kinh đô Ngàn Hống, tam cấp, nhà ở cho tăng ni phật tử…

Lễ tế truyền thống Đức thủy tổ Kinh Dương Vương và các Vùa Hùng do các cụ cao tuổi tại địa phương thực hiện

   Những năm gần đây, khi Ban Đại diện Phật giáo thị xã Hồng Lĩnh được thành lập thì việc điều hành chính lễ được tổ chức bài bản, trang nghiêm hơn. Ngoài niệm Phật cầu cho quốc thái, dân an, mưa thuận gió hòa thì buổi lễ chính còn có bài văn tế ca ngợi công lao dựng nước của các Vua Hùng. Do đó, đến với chùa Đại Hùng vào những dịp này, du khách không chỉ hiểu biết về Phật giáo mà còn hiểu thêm về tâm thức văn hóa Việt và đạo lý “uống nước nhớ nguồn”.

    Trong những ngày tháng 3 âm lịch thiêng liêng và sâu lắng này, mỗi người dân Hà Tĩnh lại náo nức đón chờ lễ Giỗ Tổ Hùng Vương trên vùng đất kinh đô Ngàn Hống thờ Thủy tổ Kinh Dương Vương và các Vua Hùng với mong muốn tìm về nguồn cội, bày tỏ một tình cảm thiêng liêng, với tấm lòng thành kính nhằm vun đắp, phát huy giá trị truyền thống trong đời sống hiện đại, là địa chỉ đỏ để giáo dục truyền thống, đạo lý "uống nước nhớ nguồn" của dân tộc./.