Hoa cúc (Chrysanthemum sp.) là một trong những loại cây trồng làm cảnh lâu đời, có nguồn gốc từ Trung Quốc và Nhật Bản. Hoa cúc được du nhập vào nước ta từ thế kỷ XV dến đầu thế kỷ XIX. Hiện nay hoa cúc được trồng phổ biến ở các tỉnh thành, đã hình thành một số vùng chuyên trồng cúc, các vùng trồng nổi tiếng hiện nay như Hà nội, Thành phố Hồ Chí Minh, Đà lạt, Hải Phòng...
Rễ hoa thuộc loại rễ chùm, phần lớn phát triển theo chiều ngang, phân bố ở tầng mặt đất từ 5- 20 cm. Số lượng các rễ rất lớn, do vậy khả năng hút nước và dinh dưỡng rất mạnh. Thuộc loại thân thảo nhỏ, có nhiều đốt, giòn, dễ gãy, càng lớn càng cứng, cây thuộc dạng đứng hoặc bò. Kích thước cao hay thấp, to hay nhỏ, cứng hay mềm phụ thuộc vào từng giống và thời vụ trồng. Lá đơn, mọc so le nhau, bản lá xẻ thùy, phiến lá mềm mỏng, có thể to hay nhỏ, màu sắc đậm hay nhạt phụ thuộc vào đặc điểm của từng giống. Mặt dưới phiến lá bao phủ một lớp lông tơ, mặt trên nhẵn, gân hình mạng. Trong thời kỳ sinh trưởng, tùy từng giống mà trên một thân cúc mà trên thân cúc có từ 30- 50 lá. Hoa thuộc dạng hoa tự đầu trạng, gồm nhiều hoa nhỏ gộp lại, mỗi đầu trạng là một bông hoa. Hiện nay, chủ yếu trồng giống hoa kép (có nhiều vòng hoa sắp xếp trên bông). Quả bế đóng, chứa một hạt, quả có chùm long do đài tồn tại để phát tán hạt, có phôi thẳng và không có nội nhũ.
Vườn cúc của Trung tâm Ứng dụng KHKT và BVCTVN thị xã Hồng Lĩnh
Ánh sáng rất quan trọng đối với hoa cúc, ngoài cung cấp năng lượng cho sự sinh trưởng, phát triển của cây, ánh sáng còn ảnh hưởng rất lớn đến sự phân hóa mầm hoa và nở hoa của cúc. Cúc được xếp vào cây ngày ngắn, thời gian chiếu sáng thời kỳ phân hóa mầm hoa tốt nhất là 10h/ngày. Thời gian chiếu sáng kéo dài sinh trưởng cây cúc dài hơn, cây cao hơn, lá to, hoa ra muộn hơn. Đa số các giống cúc trồng hiện nay đều đưa khí hậu mát mẻ, nhiệt độ dao động từ 15- 20oC ( vụ thu đông ), có một số giống chựu nhiệt độ cao hơn từ 30- 35 oC ( thích hợp với vụ hè ). Cúc là cây trồng cạn, không chựu được úng. Độ ẩm đất từ 80- 85%, độ ẩm không khí 70- 80% là thích hợp cho cây cúc sinh trưởng và pát triển, thời kỳ thu hoạch cần độ ẩm đất vừa phải để tránh nước đọng gây thối hoa. Đất để trồng loại hoa này yêu cầu phải cao ráo, thoát nước, tơi xốp, nhiều mùn, pH từ 5-7. Nếu trồng ở vùng đất thịt nặng, úng thấp, cây sinh trưởng kém, hoa nhỏ, chất lượng hoa xấu và rễ bị héo xanh vi khuẩn.
Nhờ bộ giống đa dạng, phong phú, thích nghi với điều kiện sinh thái khác nhau, cúc có thể trồng được quanh năm. Căn cứ vào đặc điểm của giống (chịu nóng, chịu lạnh, ngày dài, ngày ngắn ) hoặc thời tiết khí hậu của từng vùng hoặc nhu cầu của thị trường mà có thể bố trí thời vụ thích hợp). Ở Việt Nam có một số thời vụ chính để trồng cúc như sau : Vụ Xuân Hè : Trồng tháng 3,4,5 thu hoa vào tháng 6,7,8: Trồng giống vàng hè, trắng hè, Tím hè, CN93, CN98. Vụ Hè Thu: Trồng tháng 5,6,7 thu hoạch tháng 9,10,11: Trồng giống vàng hè, vàng ma, tím hè; Vụ Thu Đông: Trồng tháng 8,9 thu hoa vào tháng 11, 12 : Trồng giống Tím sen, Vàng đài loan, Vàng Mai, Ánh tím, Phan tím, Đỏ nhung, Pha lê, Trắng huệ, kim cương….Vụ Đông Xuân : Trồng tháng 10, 11 thu hoa vào tháng 1,2: Trồng giống Vàng Đài Loan, Tím sen, Chi Trắng , Pha lê, kim cương Ánh tím, Phan tím, Thạch bích… Ở Hồng Lĩnh nên trồng vụ Thu Đông và Đông Xuân: Trồng 8,9,10,11 thu hoạch vào tháng 11,12 và tháng 1,2; ( Vụ hoa tết trồng từ 12-15/9AL thu hoạch phục vụ tết Nguyên Đán).
Trước khi trồng, đất phải được cày sâu bừa kỹ, phơi ải. Chú ý không nên làm đất quá nhỏ vì dễ bị đóng váng khi mưa. Đất phải bón lót phân đầy đủ và trộn đều, nếu đất chưa phải tiến hành bón vôi trước đảm bảo ph 6-7 ; Định mức cho 1 sào Trung bộ: 35kg NPK loai 5-10-3 + 600-1000kg phân chuồng hoai mục + 400-500kg tro bếp; Trước khi trồng tiến hành lên luống như sau: Chân luống rộng 1,2-1,3 m mặt luống rộng 1,1- 1,2m luống cao 20- 30 cm (đk bắt buộc vì lưới giữ cây có khổ 1,0m- 1,117m )
Chọn cây giống: Chọn những cây giống cao 4-5 cm, có 3-5 lá, rễ ra đều, cây xanh khỏe mạnh không sâu bệnh. Tùy thời vụ địa điểm trồng mà chọn giống hoa cho thích hợp.
Mật độ và khỏang cách trồng: Với những giống hoa to, Đường kính hoa từ 8cm x 12 cm thân mập thẳng, có bộ lá gọn và để 1 bông trên cây : khoảng cách trồng từ 12cm x 13 cm tương đương 18.000 cây - 20.000 cây/sào ( Trung bộ 500m2). Ví dụ (vàng đài loan, trắng Trung Quốc, CN 43..); Với những giống hoa nhỏ đường kính 2 cm -5 cm, để nhiều bông trên cây (cúc chùm): khoảng cách trồng 16 cm * 18 cm tương đương 16.000- 17.000 cây/ sào Trung bộ; Ví dụ: các giống Chi trắng, chi vàng con, Pha lê, Chi đỏ mới, sao đỏ…
Kỹ thuật trồng: Trước khi trồng 1-2 h cần tưới ẩm cho đất một lượt nhanh, có thể phun thuốc trừ cỏ tiền nảy mầm trước khi tưới nước; Dùng xiên nhọn hoặc dầm nhỏ để trồng chú ý lấy tay ấn chặt gốc, có thể che phủ đất bằng rơm mềm hoặc mùn thực vật sau khi trồng xong dùng vòi ô doa tưới nhẹ lên mặt luống sau đó mỗi ngày tưới 1-2 lần.
Kỹ thuật tưới nước: Cúc cần tưới nước trong suốt quá trình sinh trưởng của cây, nhưng không cần nhiều , 7 ngày đầu sau trồng tưới 1- 2lần/ ngày, sau đó ngày tưới 1 lần/ ngày vào sáng sớm hoặc chiều mát. Có 2 cách tưới cho cúc: Tưới mặt: dùng vòi ô doa để tưới, tưới béc chỉ tưới đủ ẩm không nên tưới đẫm; Tưới rãnh: cho nước ngập 2/3 rãnh để 1-2 giờ sau đó rút nước đi(tưới khi trời khô hanh, cây trồng được 10- 15 ngày). Thông thường kết hợp cả hai phương pháp trên.
Kỹ thuật bón phân: Lượng phân bón cho 01 sào 500m2: Phân chuồng hoai mục: 2 tấn- 2,5 tấn; Phân lân super: 70kg; Phân Kali : 14 kg Kali Clorua; Phân đạm : 14 kg đạm urê.
Cách bón : Bón làm 04 Đợt: Bón lót toàn bộ phân chuồng + 40 kg lân super; Bón thúc lượng phân còn lại cứ 7- 10 ngày bón một lần. Chú ý : Giai đoạn đầu bón nặng về đạm và lân để cho cây sinh trưởng chiều cao và bộ rễ, giai đoạn hình thành nụ bón mạnh kali để phát triển hoa.
Thông thường sau trồng 15-20 ngày cỏ bắt đầu mọc, ngoài ra trong quá trình tưới mặt đất đóng váng tiến hành làm cỏ kết hợp xới xáo, phá váng làm cho đất mặt tơi xốp tạo điều kiện cho bộ rễ phát triển tốt. Tránh để khi cây tốt xới xáo ảnh hưởng đến bộ rễ. Đối với cúc một bông phải tỉa bỏ những cành nhánh phụ và nụ con, chỉ để một nụ to trên thân chính. Tỉa bỏ ngay khi nụ còn bé để không tiêu hao dinh dưỡng của nụ chính. Đối với cúc chùm, nên tỉa bớt các cành tăm, cành mọc gần sát gốc cây và ngắt bỏ nụ chính để các nụ chính phía trên phát triển đồng đều.
Điều tiết sinh trưởng cho hoa cúc: Xử lý ánh sáng gián đoạn để ngăn cản hiện tượng nở hoa sớm. Nhiều giống cúc phản ứng rất chặt với ánh sáng ngày ngắn ( như tím sen, Vàng pha lê, các loại cúc chùm…) Do vậy khi mới trồng, gặp điều kiện ánh sáng ngày ngắn đã ra hoa ngay, làm giảm chất lượng cành hoa. Để khắc phục hiện tượng này, khi trồng cúc vào vụ thu đông cần dùng bóng điện tròn 75W hoặc bóng compact 20w chiếu sáng với thời gian 6-8 h/ đêm tùy điều kiện thời tiết và với khoảng cách 3m* 3m chiều cao thắp sáng 1,2m so với ngọn cây. Chiếu sáng liên tục 30 ngày hoặc đến khi cây đạt chiều cao 40- 50cm( đối với cúc vàng pha lê) 30-40 cm ( đối với cúc chùm) hoặc trước khi thu hoạch 60 ngày ( vụ Đông) và 85 ngày vụ hè) tùy theo điều kiện của thời tiết thực tế của mùa vụ, tùy theo ý muốn của người trồng hoa. Sử dụng một số kích thích sinh trưởng để tăng chiều cao cho cây ; như phun GA3, kích phát tố hoa trái thiên nông phun ở giai đoạn sau trồng từ 20- 30 ngày hoặc trước khi thu hoạch 50 ngày, tránh phun ở giai đoạn muộn làm cho cổ bông dài, chất lượng hoa giảm.
Làm giàn giữ cây: Khi cây cúc đạt chiều cao 15-20 cm cần cắm cọc làm giàn cho cây cúc mọc thẳng, có thể dùng lưới với ô vuông 12 cm x 12 cm hoặc 15cm x 15 cm đối với cúc chùm; Dùng cọc cao 1,2-1,5 m khoản cách 1,2-1,5m một cọc cắm 2 bên luống. Khi cây lớn dần thì thì nâng dần lưới lên theo độ cao của cây;
Cách phòng, trừ sâu bệnh: Các bệnh nấm dùng Ridomil Gold 72WP, Copper + Zineb, Daconil, Ketomium…Rệp : dùng Supracid, suprathion, actara, Jiami…. Nhện : Dùng Bringtin 1.8, abamine 3.6 EC, voliam tango… Sâu ăn lá ăn hoa.. dùng Tungmectin, Mekomectin,ematin, Sherpa …..
Trước khi thu hoạch 7-10 ngày hòa loãng 2-3 kg kali clorua/200l-300l nước tưới cho một sào bắc bộ và phun thuốc phòng trừ sâu bệnh, trước khi cắt hoa 1-2 ngày cần tưới đẫm nước. Khi thu hoạch, cần lựa chọn những bông hoa nở khoảng 2/3 số cánh, hoặc nở gần hoàn toàn cánh vòng ngoài, dùng kéo cắt cành cắt cách mặt đất 3-5cm./.
Văn Giáp ( TH)