Từ hồi còn là sinh viên, cứ đến đầu tháng 7 dương lịch, dịp nghỉ hè, không ít lần tôi và Hạnh, hiện là giáo viên sử học của trường PTTH Nguyễn Du, hành hương về Hồng Lĩnh. Hai đứa cứ dắt tay nhau đi trong miên man dốc núi uốn khúc, vi vút ngàn thông về thị trấn (ngày ấy Hồng Lĩnh chưa là thị xã) giữa Ngàn Hống hùng vĩ với 146 chùa chiền, miếu mạo và mênh mông huyền thoại. Đôi lúc, gặp năm được nhận học bổng, tiền nong rủng rẻng, hai đứa còn hứng chí thuê cả một cuốc xe ngựa lóc cóc dạo quanh thị trấn, ngày ấy còn nhỏ bé, còn lắm hoang vu, bá vai nhau hát khúc nhạc Trịnh : "Nhớ ngựa thồ ngoại ô xa vắng. Nhớ không gian màu nắng bay lên…" mà lòng cứ như muốn bay lên trong sắc nắng ươm vàng cuối hè Hồng Lĩnh…
Một góc thị xã Hồng Lĩnh
***
Khác với mọi năm chúng tôi đến với Hồng Lĩnh bằng đường bộ. Hè này, Hạnh rủ tôi làm một "tour" du lịch bằng thuyền từ Bến Thủy ngược sông Lam về với thị xã. Trời chớm bình minh. Phía đông một vùng ánh sáng màu ngũ sắc hừng lên sau nhấp nhô trùng điệp trên các đỉnh núi Hồng, hệt như đàn rồng đang vờn nhau, uốn lượn. Trông lên dáng núi, hệt thế đàn hổ ngồi chầu. Quấn ngang lưng núi, cuồn cuộn một dòng sông mây trắng bồng bềnh, dăng mắc. Dưới chân núi, thị xã Hồng Lĩnh đang chìm trong sương mai bảng lảng. Hạnh tủm tỉm cười:
- Đi du lịch bằng thuyền có cái thú của nó, phải không? Anh nhìn kỹ mà xem, nơi này sông núi lồng lộng khí thiêng, cứ theo truyền thuyết, hèn chi ngày xưa Kinh Dương Vương chọn là Kinh Đô đầu tiên của Việt Thường; hèn chi đến con sông La trên đường thiên lí tìm về với biển, đến đây, gặp được nơi non nước đằm thắm, hữu tình, cũng chảy chậm lại, uốn một vòng tuyệt đẹp như vòng tay kẻ đa tình ôm quyến luyến mãi mảnh đất này rồi mới chịu hòa vào dòng Lam. Sông nước mà còn mê mẩn trước cảnh, trước tình đến thế, làm sao chẳng nao lòng biết bao chính nhân quân tử, tao nhân mặc khách!
Mải mê ngắm sông, ngắm núi, con đò đã lặng lẽ cặp bến. Như một hướng dẫn viên du lịch, Hạnh khoát tay:
- Hiện ngoài nhiều nhà nghỉ cao cấp, Hồng Lĩnh có nhiều khách sạn và nhà nghỉ sạch sẽ, tiện nghi, giá cả cũng mềm hơn nơi khác. Các khách sạn như Hồng Lĩnh – 1 sao, Asean – 2 sao, Việt Thái – 3 sao… Từ các khách sạn này đến các điểm du lịch trong và quanh thị xã đều tiện. Ta về Việt Thái đặt phòng, anh nhỉ?
Chẳng đợi tôi nhận lời, Hạnh đã kéo tôi leo lên chiếc tắc-xi vừa trờ tới. Nhận phòng xong, tôi trầm trồ với Hạnh chẳng hổ danh khách sạn 3 sao, phòng ốc thoáng đãng và khá sang trọng. Có dịp được hành hương về thị xã nằm trên dãy núi danh thắng của cả nước, được vua Minh Mệnh khắc trên Anh Đỉnh của nhà Nguyễn năm 1886, kể cũng là điều may mắn. Chỉ nói riêng về du lịch, thị xã Hồng Lĩnh có nhiều thế mạnh lắm. Thị xã có Quốc lộ 1A, 8A chạy qua, giao nhau tạo nên ngã ba Bãi Vọt. Có người còn "đôn" lên gọi là Ngã ba Đông Dương. Gọi thế chẳng ngoa, bởi từ ngã ba này, rất thuận lợi để giao lưu Bắc – Nam, giao lưu quốc tế với các nước bạn Lào, Thái Lan. Ngã ba ngày ấy bây giờ đã thành Ngã tư Hồng Lĩnh. Hồng Lĩnh nằm trong quần thể du lịch "Núi Hồng – Sông La", trong quy hoạch tổng thể phát triển du lịch Hà Tĩnh thời kỳ 1998 – 2010. Thị xã Hồng Lĩnh đang xây dựng thành trung tâm Thương mại – Du lịch phía Bắc tỉnh, gắn với các điểm du lịch Suối Tiên – Thiên Tượng, đền thờ Đô đài Bùi Cầm Hổ, làng nghề truyền thống Trung Lương – Vân Chàng. Ngược lên phía Bắc, có thể đi theo quốc lộ 1A, 8A hay xuôi thuyền theo sông Lam tùy thích, non 10 cây số là Đền Củi nổi tiếng linh thiêng. Đi thêm non 10 cây số nữa là Khu lưu niệm Danh nhân Văn hóa thế giới, Đại thi hào Nguyễn Du, Uy viễn Tướng công Nguyễn Công Trứ, Bãi tắm Xuân Thành. Cách 20 cây số là thành phố Vinh, Nghệ An; cách 30 cây số là sân bay Vinh… Đi về hướng Nam cũng non 10 cây số là chùa Hương Tích, 30 cây số là thành phố Hà Tĩnh. Xa thêm chút nữa là bãi tắm Thiên Cầm, Khu kinh tế Vũng Áng… Hướng Tây, đi theo quốc lộ 8A hay ngược thuyền dọc sông La, khoảng 15 cây số là làng mộc Thái Yên, cụm di tích Tổng Bí thư Trần Phú… 20 cây số là Khu di tích Ngã ba Đồng Lộc, 50 cây số đến khu du lịch sinh thái Nước Sốt, 80 cây số là khu kinh tế Cửa Khẩu Cầu Treo… Hầu hết các đường lớn nhỏ trong thị xã đểu đã được bê tông hóa. Hiện thị xã có hơn 200km đường nhựa và đường bê tông và đang xây dựng bến xe, cảng sông, khu thương mại… để phục vụ việc vận chuyển hàng hóa, đi lại, buôn bán của Nhân dân và khách du lịch. Mấy năm trước quốc lộ cao tốc một chiều đi qua phía đông Hồng Lĩnh vừa thuận tiện cho việc đi lại, vừa tạo nên một cảnh quan tuyệt đẹp cho vùng đất này. Từ cái hoang vắng, trống trơn Bãi Vọt, khen cho ai có con mắt tinh đời, năm 1992 đã hoài thai, sinh ra đứa con Hồng Lĩnh xinh đẹp, mạnh mẽ, khỏe khoắn. Để bây giờ những con đường của thú hoang, của tiều phu thành đường bê tông, đường láng nhựa đưa chúng ta đến với những danh thắng đẹp như những giấc mơ; biến những cái tên nghèo nàn, ngỗ ngược: Bấn, Ạch, Treo…thành những phường, xã sầm uất; thành thị xã Hồng Lĩnh đầy tiềm năng, thành điểm hẹn cho du khách muôn phương…
Thuê một xe du lịch nhỏ, chúng tôi bảo bác tài cho xe chạy chầm chậm lên trạm vi-ba. Đường bê tông lên trạm như một dải lụa vắt hờ quanh sườn núi. Ngút ngàn thông "đứng giữa trời mà reo" ảo mờ trong bảng lảng sương bay. Lại có những ngọn suối trông xa như đổ từ lưng chừng trời xuống. Hao hao Đà Lạt, nhưng cảnh sắc ở đây có cái gì đó hoang sơ, dân dã hơn Đà Lạt. Thi thoảng bên đường, dưới thung, hiện ra những túp lều cỏ nhỏ xíu của những chủ trại nuôi gà đồi, lợn ri... gợi cảm giác đó là những ngôi nhà của các chú lùn trong chuyện cổ tích. Lên đỉnh vi-ba mới thấy vẻ đẹp toàn cảnh thị xã Hồng Lĩnh. Một thị xã phổng phao, lưng tựa vào núi, mặt nhìn ra sông. Đứng trên đỉnh vi-ba, phía Bắc nhìn rõ đảo Song Ngư chập chùng sóng trắng; nhìn rõ thành phố Vinh, núi Dũng Quyết như với được trong tầm tay; phía Nam trông tới núi Thiên Cầm, đèo Ngang; phía Tây nhìn thấu cả Trường Sơn...Thật là hùng vĩ!
Vòng vèo theo đường núi, xe chúng tôi "rẽ mây" về với Long Đàm tự. Trước vẻ thâm nghiêm, u tịch, hai chúng tôi bâng khuâng hít đầy lồng ngực cái hơi núi hoang vút trước hồ Long Đàm, nơi thuở nào rồng trời xuống tắm làm rơi vãi muôn hạt ngọc Minh Châu. Mặc thời gian dâu bể, ngôi cổ tự vẫn thâm nghiêm ẩn mình dưới bóng lâm tuyền ngút ngát. Chúng tôi ngẩn ngơ trước cửa chùa, nhìn ánh nắng ban mai dát vàng trên dốc núi cheo leo. Để bâng khuâng nghe róc rách tiếng suối nước chảy ra từ hồ Long Đàm, nghe tiếng chim ríu ran gọi bạn giữa ngàn thông vi vút, trong tiếng mõ đều đều, tiếng chuông trôi trôi trong thinh không kỳ ảo...mà thấy lòng bỗng dưng nhẹ bỗng, bỗng dưng siêu thoát như trong cõi vô thường...! Dùng dằng mãi, chúng tôi mới rời được Long Đàm, đến một nơi mà ai đến Hồng Lĩnh không thể không đến. Ấy là đền thờ Đô đài Bùi Cầm Hổ, Quan Ngự sử Trung thừa suốt 3 triều, người nổi tiếng dám lấy đầu mình ra để can vua. Khi ông mất, được phong là Bình quân đại vương Thượng đẳng phúc thần, cùng 16 sắc phong của các triều vua. Người nặng lòng với quê hương, khi đã hưu quan còn xắn quần cùng dân làng xẻ núi, đắp đập, nắn suối khe lấy nước cho dân cày cấy.
Non trưa, men theo đồng lúa xanh biếc, chúng tôi đến đền Song Trạng thờ hai cha con Trạng Nguyên Sử Hy Nhan và Sử Đức Huy. Xưa nay, chuyện học hành, thi cử, cả hai cha con đều đỗ Trạng Nguyên thì ở nước Nam mình đây là trường hợp duy nhất. Thời phong kiến, ai có công to với nước, thường được vua ban cho mang họ của mình. Hai cha con quan Trạng vốn họ Trần, được vua lấy môn mình học giỏi, đỗ đạt ban cho làm họ, âu cũng là điều xưa nay ít thấy. Thế đủ biết đất này là đất học. Cứ như theo cụ Bùi Huy Bích thì đây là đất " Nhân tài tự cổ đa hào kiệt". Có được cơ hội đến thắp hương cho nhị vị Trạng Nguyên để ngưỡng mộ, để cầu mong sự học hành, đỗ đạt cho mình, cho con cháu, âu cũng là diễm phúc, là may mắn của đời người! Theo "sử gia" Hạnh, hiện Hồng Lĩnh đã có 3 di tích Lịch sử - Văn hóa – Danh thắng cấp quốc gia là: đền thờ Đô đài Bùi Cầm Hổ, Thiên Tượng tự và Song Trạng Nguyên từ. Có 8 di tích cấp tỉnh là: Long Đàm tự, chùa Đại Hùng, đền Thánh Thợ Rèn, chùa Cao Các, đền thờ Tích Thiện, đền thờ họ Lê, đền thờ Tiến sĩ Bùi Đăng Đạc, chùa Tiên Sơn...Thị xã đang xây dựng hai công viên ở phường Bắc Hồng và Nam Hồng. Đảng bộ, nhân dân thị xã đang quyết tâm thực hiện nghị quyết 06 của Tỉnh ủy Hà Tĩnh: "Xây dựng thị xã Hồng Lĩnh trở thành trung tâm Kinh tế - Văn hóa phía Bắc Hà Tĩnh" và thị xã Hồng Lĩnh đang nỗ lực phấn đấu để sớm trở thành đô thị loại III...
Ngã tư thị xã Hồng Lĩnh
Buổi chiều, chúng tôi đến với Thiên Tượng. Đã đến đây bao lần mà tôi cứ như bị hút hồn trước uy nghi voi trời hóa đá, trầm mặc cổ tự với những ngọn tháp Lưu Đức, Thạch Sơn, đá Hộ Pháp hun hút màu thời gian. Hai chúng tôi thả bộ trên con đường ven hồ lá thông rụng trải dày như tấm đệm màu hổ phách, nghe thoang thoảng hương núi ngàn như thực, như mơ…Bao nhiêu mệt nhọc dường như tan biến, cứ ngỡ mình đang vân du trong Bồng Lai tiên cảnh khi nhìn mây bay nhởn nhơ dưới đáy hồ, lung linh quấn quýt bóng ngàn thông xanh biếc. Đang tháng 7, chưa sang thu mà quanh hồ du khách "dập dìu tài tử giai nhân" như trẩy hội. Hạnh trầm trồ:
- Kỳ vĩ quá! Chả trách người xưa từng tôn vinh Thiên Tượng cùng Hương Tích là đệ nhất danh thắng miền Hoan Diễn. Anh có hay, Hồng Lĩnh lại còn có "món" hát Sắc Bùa, hát Trò nữa. Tuyệt lắm! Không chừng cái thời cụ Nguyễn Du vượt Cổng Khánh, Kẻ Treo sang hát đối và tán con gái Trường Lưu, Cụ cũng đã từng hát cái món này? Ở Đậu Liêu lưu truyền chuyện có 6 cột lim được chôn dưới đất chẳng biết từ bao giờ, mà nay cứ đến ngày làng mở hội hát Trò là cả 6 cột trồi lên. Chuyện lạ mà có đấy! Thế mới có câu ca:
"Bao giờ đỉnh Đụn hát Trò
Tối trời đập đuốc cũng mò mà sang…"
- Trời đất! Nghe hát Trò mà đến cột lim chôn dưới đất cũng trồi lên nghe thì đệ nhất hát Trò Hồng Lĩnh rồi còn gì! Cậu thử hát một khúc cho mình thưởng thức với nào? Xem cái món này có hay như cái món "tom tom chát, hồng hồng tuyết tuyết" Cổ Đạm quê mình không?
Dưới đỉnh non Hồng
- Chẳng ngoa ngôn, nhưng cái "món" hát Trò chẳng bằng được Ca Trù thì cũng na ná anh em với Ca Trù! Bay lả, bay la lắm! Thì đấy! Thời nay nhiều ca sĩ uốn éo, nhảy nhót hớ hênh, không chỉ hát bằng mồm mà hát cả bằng… "hàng". Câu khách thế là cùng. Vậy mà người Hồng Lĩnh có quên hát Trò, hát Sắc Bùa quê mình đâu! Tôi thử làm một khúc để anh nghe chơi!
Tất nhiên cái giọng không chuyên của Hạnh có hơi rè. Nhưng điệu hát, lời ca thì mượt, thì ngọt, thì "bay lả, bay la" thật. Tôi nghe, gật gù khen hay và vỗ tay tưng bừng. Anh bạn "sử gia" hớn hở:
- Tôi cứ nghĩ, khi cảng sông xây xong, nếu thị xã cho đóng mấy chiếc thuyền rồng na ná như thuyền rồng sông Hương, lúc đó, hát Sắc Bùa, hát Trò Hồng Lĩnh sẽ không chỉ được biểu diễn trong các hội hè, đình đám, hội trường, mà sẽ được đưa lên thuyền phục vụ du khách xuôi ngược trên sông Lam, sông La. Đi thuyền trên sông nghe hát, mà ngắm trời, ngắm núi, mà nghe chuông chùa Thiên Tượng, Long Đàm, Đại Hùng…như vọng về từ trong cổ tích, huyền thoại, kể cũng thú vị lắm. Cùng với vùng đất chùa chiền, đền đài; vùng đất của huyền thoại…hát Sắc Bùa, hát Trò sẽ tạo nên một nét bản sắc Hồng Lĩnh. Lúc đó, thị xã này sẽ là điểm đến, là chốn đi về, là nỗi khát khao tìm về miền đất lạ của bao du khách, phải không anh?!
***
Mãi xế chiều chúng tôi mới về Suối Tiên. Vừa mải mê với thiên nhiên kỳ thú, tôi và "sử gia" vừa leo lên hòn đá giữa suối buông câu. Kết quả chẳng đến nỗi nào. Ba con cá tràu (cá quả) đen trùi trũi, to bằng cổ tay bị giật lên bờ, giãy đành đạch. Chúng tôi nhóm lên một bếp lửa. Và trời ơi là cái vị thơm ngon của cá tràu khe Hồng Lĩnh! Nhẹ bóc lớp vảy cháy sém bên ngoài, thịt cá trắng tinh, thơm phưng phức, khẽ chấm với muối ớt chỉ thiên, ăn miếng nào, người cứ rân rân, đê mê miếng đó. Bàn chân tôi đã lội gần khắp mặt đất dưới vòm trời này, đã từng dự biết bao bữa tiệc lớn nhỏ, nhưng lạy trời, chưa bao giờ tôi được ăn "bữa tiệc cá nướng" nào ngon đến thế! Hai chúng tôi đã "đánh" hết cả be rượu Tuyết Mai. Vậy mà tôi vẫn muốn học đòi Trọng Tạo thi sĩ uống rượu cùng sông Hương. Quả tình, nếu nước Suối Tiên là rượu, chiều ấy, tôi dám uống cạn cả khúc suối bên mình...!
Nguyễn Xuân Diệu