Nhà thờ Trần Trọng Giới nằm ở thôn Hồng Lam -Xã Thuận Lộc - Thị xã Hồng Lĩnh, là một di tích vừa được công nhận là di tích lịch sử - văn hóa cấp tỉnh từ tháng 2/2016. Từ Quốc lộ 1A, rẽ về xã Thuận Lộc, chạy dọc con đường Phan Kính, qua cầu Hồng Nguyệt khoảng 200m rồi rẽ phải đi theo đường liên thôn 50m là đến di tích. Nhà thờ Trần Trọng Giới hay còn gọi là nhà thờ họ Trần là nơi thờ tự, tưởng niệm và tri ân Kiệt trung tướng quân, Thiên vạn hộ kỵ úy Trần Trọng Giới, người đã có công lao trong việc dẹp loạn cuộc khởi nghĩa Lê Duy Mật (từ năm 1738 đến 1770). Ông được vua Lê Hiển Tông ban sắc, phong làm Trì uy tướng quân, chức Tổng tri trong hội Tổng Tri. Đồng thời, đây cũng là nơi thờ tự vong linh liệt tổ, liệt tông dòng họ Trần tộc đại tôn - Thôn Hồng Lam, xã Thuận Lộc.

Khuôn viên trước nhà thờ Trần Trọng Giới

Nhà thờ hiện tọa lạc trong khuôn viên rộng 116,7m ² , có kết cấu ba gian, mặt ngoảnh về hướng Tây, nhà gỗ có mặt bằng kiến trúc hình chữ Nhất. Nhà có 3 vì kèo, 4 cột cái, mỗi cột cao 3,3m, đường kính mỗi cột 0,22m, là một kiểu kiến trúc đặc trưng của nhà thờ họ xưa. Hiện nay, tại nhà thờ còn lưu giữ 03 bản sắc phong từ đời vua Lê Hiển Tông và rất nhiều đồ tế khí cổ có giá trị như: Hương án, bàn thờ, long ngai, mâm cổ bồng,…Trước đây, nhà thờ được lợp bằng tranh, sau 2 lần bị cháy, đến khoảng năm 1940, được xây dựng lại và lợp ngói. Trong trận lũ lịch sử năm 1968, ngôi nhà bị cũ phá đổ, con cháu trong dòng tộc đã gom tiền của phục dựng lại. Trải qua nhiều nhiều lần trùng tu, sửa chữa, nhà thờ đã được như ngày nay.

Theo lời kể của các bậc cao niên trong dòng họ và cuốn Gia phả họ Trần thì Nhà thờ nhà thờ Trần Trọng Giới trước thuộc làng Hói, xã Nguyệt Ao, tổng Lai Thạch, phủ Đức Quang, nay thuộc thôn Hồng Lam, xã Thuận Lộc, thị xã Hồng Lĩnh. Đây là một dòng họ lớn trong xã, đã đến định cư ở vùng đất này từ cách đây hơn 300 năm. Theo lời kể của các bậc cao niên trong dòng họ và cuốn Gia phả họ Trần thì Trần Trọng Giới (không rõ năm sinh), chỉ biết ông sinh vào khoảng những thập niên nửa đầu thế kỷ XVIII và hy sinh sau cuộc dẹp loạn khởi nghĩa Lê Duy Mật (khoảng sau năm 1774). Trần Trọng Giới sinh ra và lớn lên trong thời tao loạn, xuất thân là vị tướng chỉ huy một đội của quân Ưu binh (còn gọi là lính Tam phủ - là một đội quân bao gồm những người xuất thân từ ba phủ: Hà Trung, Thiệu Hóa,Tĩnh Gia, thuộc 2 tỉnh: Thanh Hóa và Nghệ An), là tùy tùng của Thống lĩnh Hải quận công Phạm Đình Trọng. Ông đã dũng cảm chiến đấu, lập được nhiều chiến công hiển hách, được triều đình ghi nhận. Năm Cảnh Hưng thứ 11 (1750), ông được nhà vua ban sắc phong từ chức Đội trưởng Ưu binh Hãn đồ lên chức Bá hộ, là phấn lực tướng quân, tráng sỹ ty Hiệu lệnh, Bá hộ. Hơn 20 năm sau, nhờ có những công lao trước đó, cùng với sự nỗ lực, lòng quả cảm nơi trận tiền trong cuộc dẹp loạn khởi nghĩa Lê Duy Mật, nên ông tiếp tục được nhà vua ban sắc phong lên chức Thiên hộ - Kiệt trung tướng quân, Hiệu lệnh ty tráng sỹ, Thiên hộ, Vân kỵ úy. Bốn năm sau, cũng nhờ nhiều công lao khi làm Chánh đội trưởng ở cơ Tiền Ninh, đánh phá sào huyệt của giặc, thu nhiều khí giới, Trần Trọng Giới tiếp tục được vua sắc phong chức Khiêm Tổng tri, Trì oai tướng quân thủ ngự, Tổng tri ty, Thiêm Tổng tri, Phi kỵ úy. Chính vì vậy, khi ông mất, nhà vua đã cử quan Tổng binh về tại quê nhà làm lễ truy điệu và an táng cho ông, đồng thời ban cho ba mẫu ruộng giao cho con cháu trong dòng tộc trồng trọt, thu lấy hoa lợi lo việc hương khói, thờ phụng.

Cuộc đời và sự nghiệp của ông Trần Trọng Giới đã trở thành một phần tâm thức và tình cảm của đông đảo con cháu trong dòng tộc. Hàng năm, cứ vào các dịp lễ tết, các ngày rằm, mồng một hàng tháng, đặc biệt là ngày giỗ ông (ngày 18/7 Âm lịch), anh em, con cháu trong dòng tộc họ Trần từ khắp nơi lại quây quần về đây, dâng lên nén hương thơm cùng lễ vật để tỏ lòng thành kính, tưởng nhớ và tri ân đối với những công lao cống hiến của ông đối với quê hương, đất nước.

Lễ rước Bằng di tích lịch sử - văn hóa cấp tỉnh

Để đáp ứng niềm mong mỏi của con cháu dòng họ Trần, cũng như bà con xã Thuận Lộc, ngày 03/2/2016, UBND tỉnh đã có Quyết định số 315/QĐ-UBND về việc công nhận nhà thờ Trần Trọng Giới là di tích lịch sử - văn hóa cấp tỉnh. Ngày 23/3/2016, được sự chỉ đạo của UBND thị xã, cấp ủy chính quyền xã Thuận Lộc cũng như con cháu dòng họ Trần đã tổ chức lễ đón bằng công nhận di tích lịch sử - văn hóa cấp tỉnh đối với Nhà thờ Trần Trọng Giới. Đây là một vinh dự to lớn của con cháu dòng họ Trần nói riêng và cũng là một niềm tự hào của xã Thuận Lộc cũng như thị xã Hồng Lĩnh nói chung./.

Quốc Thuận sưu tầm và biên tập.